گوش دادن ابزار و یک اصل مهم در یادگیری و بخش جدایی ­ناپذیر برنامه ­ی آموزش مهارت ­های زبانی است. تقویت گفتار مستلزم گوش دادن است. نوشتن کلمات به طور صحیح، لازمه ­ی تلفظ صحیح است. به همان اندازه که درک خوانده ­ها مهم است، درک شنیده­ ها نیز اهمیت دارد و از طرفی یک منبع مهم کسب اطلاعات، گوش دادن است. گوش دادن بیش از 50% از وقت کلاس، یعنی نیمی از فرصت ­های آموزشی را در بر می­گیرد .

گوش دادن یکی از مهمترین مهارت ­های  آموزش و یادگیری است. این مهارت بسته به این که شما تا چه حد به آن تسلط دارید می­تواند تأثیر مستقیمی بر کارآیی شما داشته باشد. متاسفانه  برخی از تحقیقات نشان می­دهد که افراد تنها 25 تا 50 درصد حرف­ های مخاطب خود را به یاد می­آورند و این یعنی حداقل به  نیمی از حرف­ های وی توجه نکرده­اند. در نظر بگیرید که وقتی شما به نیمی از حرف های معلم خود گوش نکرده­اید چه  اطلاعاتی را از دست داده­اید و این اطلاعات تا چه حد می­توانست در موفقیت شما دخیل باشد؟ خوشبختانه مهارت گوش­دادن را می­توان بهبود داد و با ارتقای این مهارت می­توان به سطوح بالاتری از موفقیت تحصیلی دست یافت.

1. تمرکز بر پیام‌ های معلم و دانش آموزان دیگر
2. برداشت کامل و درک مناسب منظور معلم و دانش آموزان دیگر
3. ابراز علاقه ، نگرانی و توجه به معلم
4. تشویق دیگر دانش آموزان به بیان و ابراز آزادانه و صادقانۀ مسائل خود
5. تقویت ارتباط و تعامل خود با معلم و دیگر دانش آموزان
6. افزایش تفاهم با معلم و دیگر دانش آموزان
7. جلوگیری از سوء تفاهم ‌ها
8. افزایش قدرت یادگیری
9. کمک به خودآگاهی و گسترش شناخت از خود و دیگران افزایش روحیه‌ مشارکت جویی و کار گروهی

برای حركت از شنیدن (مثل خیلی چیزها كه تاكنون شنیده‌ایم) به سوی گوش دادن فعال، باید مراحل زیر را طی كنید:

1. بیش از صحبت كردن، گوش كنید.
2. جملات معلم را تكمیل نكنید بلکه اجازه دهید تا صحبتش را کامل کند. گاهی در کلاس درس دیده می­شود قبل از این­که معلم صحبت خود، در زمینه موضوع مورد تدریس را به پایان برساند، دانش ­آموزان شروع به اظهار نظر می­کنند. مثلا در درس جغرافیا قبل از اینکه معلم علت اصلی تفاوت آب هوایی مناطق مختلف را بیان کند، دانش آموزان مداخله کرده و نظرات خود را بیان می­کنند. این مساله در پایان درس و یا زمانی که خود معلم از دانش ­آموزان سوال کرده باشد، بسیار مفید است اما در هنگام تدریس معلم مضر بوده و منجر به حواس ­پرتی خواهد شد.
3. پاسخ پرسش دیگران(معلم و دانش آموزان) را با پرسش جدید ندهید. مثلا زمانی که معلم در درس شیمی از دانش ­آموزان می­خواهد که فرمول آلومینیوم اکسید را بنویسند، دانش ­آموزان از معلم در مورد فرمول مس، کربن دی ­اکسید، آهن و دیگر عناصر جدول مندلیف سوال نکنند بلکه به سوال مطرح شده پاسخ دهند. این عمل پراکندگی ذهنی برای خود و دیگران ایجاد می­کند.
4. متوجه جهت‌گیری‌های شخصی باشید.گاهی پیش می­آید که یک موضوع از سوی معلم مطرح می­شود اما دانش آموز به دلایل شخصی خود می­گوید این درس به هیچ دردی نمی­خورد، بنابراین به مساله مورد تدریس توجه نمی­کند. برای مثال در درس دین و زندگی ممکن است معلم مساله ای را مطرح نماید که با آموزش ­های خانوادگی دانش ­آموزان متفاوت باشد و یا در درس ریاضی دانش ­آموز بگوید:

« برای چه باید این مسائل دشوار که به هیچ دردی نمی­خورد را یاد بگیرم» در این موارد دانش ­آموز باید بدون در نظر گرفتن باور شخصی خود گوش دهد تا مطالب مورد تدریس را از دست ندهد. توصیه می­شود چنین دانش ­آموزانی پس از اتمام کلاس در مورد موضوع با معلم خود بحث خصوصی داشته باشند تا ابهامات موجود از ذهن­شان پاک گردد.

1. هم ­زمان با گوش دادن، به عالم تخیل یا رویاهای خودتان وارد نشوید. مثلا زمانی که معلم در حال تدریس است برخی از دانش ­آموزان به جای توجه به وی، به فکر مهمانی هستند که شب در منزل دایی یا عمه برگزار خواهد شد و این­که چه غذاهایی خواهند خورد و چقدر مهمانی برایشان جذاب خواهد بود. این امر منجر به از دست دادن بخش زیادی از اطلاعات می­شود که معلم در همان زمان مشغول به تدریس آنها بوده است.
2. در گفتگو با دیگران (معلم و دانش ­آموزان) به دنبال تحمیل نظر خود به آن ­ها نباشید. هیچ لزومی ندارد که عقاید شما را همه قبول داشته باشند. هم­چنین لزومی ندارد که شما تمام صحبت ­های معلم و دانش­آموزان دیگر را قبول کنید. مثلا ممکن است در درس علوم اجتماعی نظر معلم در مورد حقوق شهروندی و قوانین و مقررات با نظر دانش آموزان متفاوت باشد، اما معنای آن این نیست که باید نظرات خود را به دیگران تحمیل کنند بلکه باید امکان بحث و تبادل نظر فراهم شود و در انتها پس از بیان کلیه استدلال ­های دانش­آموزان و معلم، در مورد قبول مساله یا رد آن تصمیم بگیرند و هیچ گونه اجباری در کار نباشد.
3. پس از اتمام صحبت طرف مقابل(معلم یا دانش­آموزان)، پاسخ خود را آغاز كنید.
4. بازخورد مناسبی به گفته ‌های معلم و یا دیگر دانش ­آموزان بدهید. مثلا زمانی که معلم می پرسد: آیا درس را فراگرفته­اید؟ در صورتی که یادگرفته ­اید از کلمه بله استفاده کنید و در صورتی که یاد نگرفته ­اید حتما به معلم بگویید که مطلب را نفهمیده­اید و یا در بخش خاصی از مطلب هنوز مشکل دارید. از این طریق معلم در صورتی که دانش ­آموزان مطلب را متوجه نشده باشند مجدد آن را تکرار می­کند. این روش حتی به معلم می­گوید که بهتر است در بیان بخشی از مطلب که تعدادی از دانش­آموزان آن را درک نکرده ­اند از روش تدریسی متفاوت که کارآیی بهتر و بیشتری در آن زمینه دارد استفاده کنند.
5. پرسش‌ های خود را به طور واضح و باز مطرح كنید.

اگر همه این كارها را انجام ‌دهید، امید است که خسته نشوید زیرا فعال گوش‌دادن حتی بیش از حرف زدن، انرژی می‌خواهد.

1. برای درک بیشتر معلم به علائم غیرکلامی (زبان بدن) او توجه کنید.
2. خود را به جای معلم قرار داده و سعی کنید دنیا را از دیدگاه او ببینید و درک کنید. مثلا زمانی که معلم در درس دین و زندگی در مورد خلقت جهان صحبت می­کند، سعی کنید برای لحظاتی خود را به جای او تصور کنید و به جهان از دیدگاه او بنگرید.
3. با طرح سوالاتی از خود ، حساسیت گیرندگي ‌مان را افزایش دهیم. مثلا : چرا معلم اکنون این موضوع را بیان کرد؟  منظور او چیست؟  نکات اصلی حرف او چیست ؟
4. به یاد داشته باشید که سرعت متوسط تکلم انسان بین 125 تا 175 کلمه در دقیقه است. در صورتی که سرعت متوسط تفکر انسان بین 400 تا 800 کلمه در دقیقه است. از این فرصت برای پردازش اطلاعات معلم استفاده کنید.
5. عوامل حواس پرتی را به حداقل برسانید از جمله: بازی کردن با خودکار و کاغذ، تکان خوردن یا حالت عصبی، ضرب گرفتن روی میز با انگشتان و ...
6. ارتباط چشمی مناسب با معلم برقرار کنید.
7. بهتر است به گونه‌ای بنشینید که بدن کمی متمایل به جلو و به طرف معلم باشد.
8. به معلم بازخورد دهید که حرف او را فهمیده ­اید. برای مثال می­توانید از تکان دادن سر و یا بیان کلماتی نظیر بله استفاده کنید.
9. در گوش دادن به مطالب، از یادداشت ‌برداری نکات مهم و کلیدی غفلت نکنید.
10. برای خوب گوش دادن و درک بهتر گوینده، تلاش فرد برای افزایش برخی خصوصیات و توانایی ‌ها ضرورت دارد. برای مثال تحقیقات نشان داده است کسانی که خزانه واژگان غنی‌تری دارند، شنوندگان بهتری هستند،كساني كه توانایی گوش ­دادن بهتري دارند، پیشرفت تحصیلی بيشتري خواهند داشت.
11.  تا وقتی که معلم مطلب خود را تمام نکرده و یا منتظر پاسخ نیست، سخن او را قطع نکنید.
12. موقع شنیدن سخنانی که خوشایند شما نیست و یا مخالف خواسته ‌ها و تمایلات و افکارتان است، صبر و شکیبانی از خود نشان داده و با علایم کلامی و غیرکلامی نامناسب از خود عکس‌العمل نشان ندهید.
13. عوامل مزاحم را از محل کلاس دور کنید. برای نمونه تلفن همراه خود را به کلاس درس نبرید و یا آن را خاموش کنید.
14. در انتهای درس سوالات خود را مطرح نمایید. همچنین در صورتی که معلم در مورد مبحثی که درس داده سوالی مطرح کرد، به سوال او پاسخ دهید. از این دو روش مطمئن خواهید شد که مطالب را درست درک کرده ­اید.

سپيده نيكو نژاد

دانشجوي دكتري برنامه ريزي و توسعه